جامعه ایلی همیشه گرفتار مسائل و مشکلات شغلی خود بوده و با وجودیکه اوقات بیکاری آنها خیلی کم می باشد،اما هوای سالم کوهستان،دامنه های باصفا،دشتهای سرسبز و پهناور،روحیه شاد و اندامهای ورزیده این امکان را می دهد تا از کمترین فرصت برای بازی استفاده نمایند.انواع بازیهای معمول و شرایط آنها عبارتند از:

الف:زمان بازی

در فصل زمستان و هنگام کوچ گرفتاریها،فرصت بازی کردن را از تمام قشرها صلب کرده،اما در فصل تابستان هنگامی که ایل در ییلاق است و اواخر زمستان که از قشلاق خارج شده اند و بارندگی های بهاره گرد و خاکها را شسته وهوا را تمیز نموده،فرصتی مناسب برای بازی است.

هنگام غروب آفتاب،پس از فراغت از کار تعلیف و جایگزینی دامها،بخصوص پس از قطع بارندگی ها،جوانان و نوجوانان از چادرهای اطراف در محوطه ای صاف و عاری از سنگ و خاشاک،برنامه های خود را شروع می کنند.
هنگام بازی معمولا افراد بیکار ایل،از پیرمرد مسن تا کودکان خردسال در اطراف میدان جمع شده و چون بازی گروهی است و حالت رقابت دارد،آنان را تشویق و ترغیب می کنند.

ب:بازیهای معروف ایل

بازیهای معروف ایل که اجبارا باید نام محلی آنان ذکر شود عبارتند از:

شوتولو- لیلی ـ برج – کیش شلاق(درنا بازی) – جز – بخولوداش – آقاج توپ – چالدی قچدی – جزوگاله – کوکوله بردار- کربیاجو(کل بیاجو) – آقاج آقاج – اشق(قاب بازی) هرنگ هرنگ - لپر – قایم قویم(جیران جیران) – الختر – حسن گو – سه گودالک -خرمن چند من و غیره...

ج:چگونگی جمع آوری افراد

هنگام بازی دو سه نفر اولیه با صدای بلند فریاد می کشند و ضمن فریاد کف دست را جلو دهان زده،طنین صدا را عوض می کنند و باصطلاح ایلی این عمل را (هاباباق) گویند.مفهوم هاباباق جمع آوری و اطلاع دادن به افراد چادرهای دوردست می باشد.

وقتی بچه ها صدای هاباباق را می شنوند هرکس گرفتاری نداشته باشد،پاشنه گیوه را کشیده، آستین ها و پاچه ها را بالا زده و عازم میدان بازی می شود و جمع بازیکنان دیگر می پیوندد.

 

 

 

1- انتخاب افراد بازی

معمولا بازیها گروهی و جنبه رقابت دارند.باید از میان بازیکنان دو گروه انتخاب شوند و چون بین بازیکنان،زرنگ و تنبل وجود دارد،باید افراد با قرعه انتخاب و مشخص شوند.

برای این منظور به عنوان رئیس یا ( آقا ) کاندید می شوند،این دو نفر معمولا کسانی هستند که برتری آنها از نظر ورزیدگی سرعت و چالاکی بر دیگران ثابت شده،از نظر اخلاق و طرز بازی و شهامت نمونه بوده اند،ضمنا از نظر سنی هم از دیگران بزرگترند.این دو نفر هر کدام رئیس یک گروه خواهند بود،سپس باقی افراد به صورت زوجهای دوتائی دست در گردن یکدیگر انداخته و در چند قدمی رؤسا،بطوری که صدای آنها شنیده نشود،برای خودشان اسم مستعار تایین می کنند و پیش رؤسا آمده و می گویند:

آقالر هِلی هِلی

رئیس جواب میدهد:

علیک تِلی تِلی

سپس آن دو نفر میگویند: کی میخواهد...... و کی میخواهد.......

هر کدام از رؤسا یکی از نامهای مستعار را انتخاب کرده و افراد بازیکن خود از هر زوج تعیین می نمایند.اسامی انتخاب شده معمولا از قهرمانان،حیوانات وحشی و درنده،گلها،کوهها و... است. برای مثال چندتا از اسامی مستعار که مرسوم است ذکر می شود:

کی می خواهد شیر کی می خواهد ببر

کی می خواهد رستم کی می خواهد اسفندیار

کی می خواهد داغ دَوِرَن(کسی که کوه را وارونه می کند)

کی می خواهد قشون چَوِرَن(کسی که قشونی را شکست می دهد)

کی می خواهد شهپر کی می خواهد باجالان

کی می خواهد آق داغ (کوه سفید) کی می خواهد قََره داغ (کوه سیاه)

رؤسا بدون اینکه بدانند نام مستعار متعلق به چه کسی است به طور شانسی افراد خود را انتخاب می کنند.

 
2- بازی شوتولو

وقت بازی: هنگام شب بخصوص شبهایی که مهتابی نبوده و تاریکی مطلق باشد.

تعداد بازیکنان: مشخص نیست هرچه تعداد بیشتر باشد،بازی هیجان انگیزتر است.

انتخاب افراد: به طریق قرعه بوده و به دو گروه مساوی تقسیم می شوند.

قانون بازی: گروه برنده قرعه، یک چوبدستی معمولی که همه افراد آن را دیده و شناخته اند،به دست یکی از قویترین بازیکنان خود می دهند و به گروه دیگر دستور می دهند همه چشمها را بسته و صورت خود را برگردانند،فرد چوب بدست با شدت چوب را به طرفی دلخواه پرتاب می کند. برای اینکه گروه مخالف ندانند چوب به کدام سمت رفته و صدای افتادنش را نشنوند، دوستانش هیاهو به راه می اندازند.سپس هر دو گروه به دنبال چوب می گردند تا در تاریک شب آن را پیدا کنند.معمولا کسی که چوب را پرتاب کرده محل افتادن چوب را می داند و باید برای گم کردن ردپا، اول به طرفی دیگر رود و مخالفان را هم که سعی می کنند وی را تعقیب نمایند به طرفی دیگر بکشاند.

اگر کسی چوب را پیدا کرد باید سعی کند دیگران(مخالفان) آن را نبینند،زیرا از وی می گیرند،برای اینکار وقتی اطراف را خلوت دید چوب را برداشته زیر بغل پنهان می کند و بدون جلب توجه دیگران پا به فرار می گذارد تا به محل پرتاب ( دَکِه ) برسد.

کسی که چوب را پیدا کرده و سالم به مقصد رسانده باید پرتاب کند. این بازی سرعت دویدن،مهارت،تیزهوشی،قدرت بینایی و فوت و فن فرار از دشمن را لازم دارد. گاهی تا چندین نوبت یک گروه برنده می شوند و امتیاز می آورند

 

 

بازی لِیلی

تعداد بازیکنان: نامشخص است و هر چند نفر می توانند در بازی شرکت کنند.

محل بازی: جائیکه زمین هموار بوده و خاک آلود نباشد. معمولا در چمنزارها یا در فصل بهار بعد از بارندگی ها این بازی اجرا می شود.

انتخاب افراد: بطریق قرعه کشی

دایره ای به شعاع 5 متری رو ی زمین مشخص می نمایند ، معمولا مرز دایره را با خاکستر اجاقها تأیین می کنند.سپس افراد بازنده در قرعه کشی، وارد دایره می شوند.

افراد گروه دیگر که حمله کنندگان هستند یکی یکی از کنار زمین با حرکت لِیلی(یکپا) به سرعت به گروه درون دایره حمله ور می شوند. به هر کس که توانند ضربه زنند یا وی را فراری داده و از خط خارج نمایند، باید دایره را ترک کند. فرد حمله کننده هم نباید پایش به زمین بیاید ، وقتی نفر اول خسته شد نفر دوم و سوم و ....

افراد درون دایره هم باید سعی کنند خارج نشوند، چون تعدادشان کم شده و نیروی تازه نفس آنها را شکست خواهد داد.وقتی همه افراد درون دایره شکست خوردند ، بازی با امتیاز گروه دیگر شروع می شود.

فعالیت،زد و خورد،دویدن،احتیاط کردن، از خصوصیات این بازی است و تقریبا جنبه حمله های جنگی را دارد

 

4- بازی بُرج

تعداد بازیکنان: 10-12 نفر

انتخاب افراد: بطریق قرعه کشی توسط دو نفر رئیس

محل بازی: زمین هموار و صاف که خاک آلود نباشد.

طریق بازی: گروه بازنده در قرعه کشی مسئول ساختن بُرج می باشند ، و گروه دیگر که برنده شده اند باید به برج حمله کنند.این بازی یاد آور برج گیری در جنگهای گذشته بوده است.

برج سازان با قفل کردن دستها در گردن یکدیگر به شکل دایره برجی می سازند و شلاقی را که 2متر طول دارد، یکطرفش را رئیس و طرف دیگرش را برج سازان 5487 او بدست می گیرند.

گروه برنده برای حمله و سوار شدن به برج حرکت می کنند.رئیس باید بدون اینکه شلاق را از دست بدهد با لگد،حمله کنندگان را دور کند و در دایره ای به شعاع 3متر اطراف برج دائم در تکاپو و فعالیت باشد،تا کسی از گروه رقیب سوار برج نشود زیرا افرادش زیر بار خواهند ماند.

حمله کنندگان باید بدانند اگر لگد رئیس به آنان اصابت نمود،بازی به ضرر آنهاست و باید به جای گروه اول مسئول ساختن برج شوند،این بازی دارای فعالیت زیاد است و احتیاج به هوش و دقت دارد که بتوانند رئیس را در قسمتی از زمین سرگرم کرده و از طرف دیگر با سرعت خود را بالای برج برسانند.مادام که کسی لگد نخورده است ، برج سواران بر دوش بچه های دیگر نشسته و شادی می کنند.

 

5- بازی کیش شلاقه(دُرنا بازی)

وقت بازی:بعد از بارندگی های بهاره که زمین نرم و عاری از گرد و خاک است بازی می کنند.

تعداد بازیکنان:دو گروه مساوی با هر تعداد که حاضر باشند.

انتخاب افراد: بصورت قرعه کشی و شروع کننده بازی هم با قرعه کشی(بطریق تر و خشک کردن)انتخاب می شوند.

زمین بازی: محل هموار و صافی که در آن دایره ای به قطر تقریبی 10 متر و روی محیط این دایره گودالهای کوچکی به تعداد افراد یک گروه به فاصله مساوی کنده شده و توی هر گودال شلاقی گذاشته و روی آن یک نفر محافظ نشسته است.

قانون بازی: گروه حمله کننده که سعی میکنند شلاق را از محافظان بگیرنند، پی در پی حمله میکنند، ولی باید احتیاط کنند وارد دایره نشوند زیرا اگر داخل دایره ضربه ببیند بازی را باخته اند و باید همه افراد آن گروه،جای گروه اول را بگیرند.پس برای بردن شلاق باید محافظ را با نوعی حیله از شلاق دور کرده و رفقای دیگرش دستبرد بزنند،اگر شلاق گرفته شد یا رفیقشان به اسارت درآمد بازی را باخته اند.

 

مسئله مهم اینست که اگر شلاق به دست دشمن افتاد با آن شلاق میتوانند هر کدام از محافظان را شلاق بزنند و محافظان هم از ترس اینکه شلاق دوم و سوم هم به دست دشمن نیفتد، تحمل کتک را میکنند ولی شلاق خود را از دست نمی دهند.این بازی یک حمله جسورانه و مهارت لازم داشته و ضمناً افراد ترسو در میدان شکست می خورند.

6- بازی جیز

تعداد بازیکنان: دو گروه مساوی با هر تعدادی ممکن است این بازی اجرا شود.

 

انتخاب افراد: بطریق قرعه کشی و شروع کننده بازی هم با قرعه معین می شود.

 

وسائل مورد نیاز:

دو چوبدست محکم و یک سنگ گرد و کوچک به اندازه گردو بنام ((جیز))جیز یک بازی گروهی است ولی برد و باخت آن بدست دو نفر بازیکن اصلی می باشد.

قانون بازی: گروه برنده در قرعه کشی یک نفر را برای زدن جیز تعیین می کند.معمولا رئیس گروه یا اگر فرد قوی تری در میان آنها باشد وی را انتخاب می نمایند.زیرا این فرد باید طوری ضربه به جیز بزند که مسافت زیادی را بپیماید.

گروه دوم هم بازیکنی را که مهارت دارد برای محافظت جیز انتخاب میکند که با یک چوبدست محکم جلوی ضربه رقیب را بگیرد، این دو نفر نماینده گروه ها هستند.

نفر اول که باید ضربه به جیز بزند،چوبدست رقیب مانع است،بایستی با بکار بردن حیله ای چوب را جابجا کرده و ضربه اش را بزند.رقیب سعی میکند ضربه دشمن به جای برخورد با جیز به چوبدستی اصابت کند و جیز حرکت نکند.

اگر بازیکن توانست با یک ضربه جیز را فراری دهد و مسافتی را بپیماید، آنوقت همه افراد گروهش باید سوار افراد گروه دیگر شده و تا مسافتی که سنگ ((جیز)) رفته است سواری کنند.اما اگر چوب به سنگ برخورد نکرد، نوبت نماینده گروه دیگر است.رؤسای حریف و ماهر همیشه سعی میکنند افرادشان سوار شوند، نه سواری دهند.

7- بازی بوخلوداش

موقع و محل بازی: زمین هموار و جائیکه قلوه سنگهای صاف و خوبی برای پرتاب موجود باشد

انتخاب افراد: 5487با قرعه کشی

شروع کننده بازی: با قرعه کشی (بطریق ((تر و خشک)) یا ((پر و پوچ)) کردن) شروع کننده بازی تعیین می شود.

قانون بازی: هر دو گروه تعدادی سنگ دوسه کیلوئی که نماینده گوسفند و یک عدد سنگ بزرگتر که نماینده چوپان است در دو طرف میدان مینشانند،بطوری که سنگهای هر گروه روبروی هم به فاصله 20-30 متر باشد،سپس هر کدام از افراد تعدادی قلوه سنگ در دست گرفته منتظر می مانند.

گروه برنده در قرعه کشی باید بازی را شروع کنند.هر فرد فقط اجازه دارد با یک سنگ از محلی که چوپان قرار دارد،چوپان دشمن و گوسفندانش را نشانه گیری کند.چون باید اول چوپان زده شود، اگر سنگ به گوسفندان خورد و افتاد، آن را سرجایش می گذارند.

اگر فردی چوپان را زد دو سنگ جایزه دارد که بیندازد و اگر بعد از چوپان گوسفند را زد یک سنگ دیگر هم جایزه دارد. اگر سنگ نفر اول به خطا رفت، نفر دوم و سوم و .... ادامه می دهند.وقتیکه همه افراد هر کدام یک سنگ خود را انداختند، نوبت گروه دیگر است که به چوپان و گوسفندان گروه اول حمله کنند.

بعضی از جوانان به قدری در پزتاب سنگ مهارت دارند که در پرتاب اول چوپان و با جایزه های بعدی تعدادی از گوسفندان را قتل و عام میکنند و نوبت به دوستانش نمی رسد.برنده بار اول جایزه ندارد و میگویند ((کُپَگ یاغلاما)) ولی طبق معمول جای گروه ها عوض میشود و برندگان همه هورا کشیده و به گروه دیگر (( هو )) میزنند.اما بار دوم هر گروه برنده شد، هر فرد سوار فرد دیگری از گروه بازنده می شوند و مسافت بین دو چوپان را طی میکنند.

این بازی نیاز به دقت عمل در پرتاب سنگ و قدرت نشانه گیری دارد و ضمناً تمرین زیاد لازم است تا بتوان در فاصله 30 متری هدف گیری نمود.

---